ن: رمضان الغنام 
و: خزمه‌تگوزاری دووربین 

ناكۆكی نێوان شیعه‌و ئەهلی سوننه‌ ناكۆكیه‌كی راسته‌قینەیه‌، ناكۆكیه‌كی كۆنه‌ له‌سه‌ره‌تای ئیسلامه‌وه‌ بونی هه‌یه‌، كه‌ به‌ سه‌رۆكایه‌تی عبدالله كوری سه‌به‌ئی یه‌هودی ده‌ركه‌وت له‌و كاته‌ی بانگه‌شه‌ی ئیسلامی كرد، له‌ پێناو بڵاوكردنه‌وه‌ی ژه‌هری خۆی له‌ نێوان مسوڵمانان له‌ژێر په‌رده‌ی شیعه‌گه‌رایی و خۆشه‌ویستی ئال وبه‌یت ویارمه‌تی دانی علی كوری ئه‌بو طالب، پاشان ئاڵای دوو ڕووی هه‌ڵگرت تا ده‌وڵه‌تێكى دروست كرد.

له‌گه‌ڵ ده‌ركه‌وتنی كه‌سایه‌تی دڵ پرله‌كینەی سه‌به‌ء پرسی ململانێی نێوان كوفر ئيسلام شێوازێكى تری وه‌رگرت جیا له‌ شێوازی تر، لەو ڕوووه‌ی كه‌ ناكۆكی گۆرا بۆ ناكۆكی ناوخۆیی له‌ نێوان كوفر وئیمان، له‌ نێوان دوو ڕووی وئیمان بۆ ناكۆكیه‌كان زۆربون، مسوڵمانان چونه‌ نێو شتێكى نامۆوه‌ كه‌ ناكۆكی نێوخۆی بوو، به‌ر له‌وه‌ی ناكۆكی بێت له‌گه‌ڵ دوژمنانی ده‌ره‌وه‌ی بازنه‌ی ئیسلامی.

ئه‌م ناكۆكیه‌ مه‌ترسیدارتره‌ له‌ نیفاقی لایه‌نی به‌رامبه‌روتوقیه‌ی خۆداپۆشینی به‌فێڵ، شیعه‌ وا ڕاهاتوون كار له‌سه‌ر نهێنی بكه‌ن، هه‌میشه‌ به ‌ڕووكه‌ش نه‌رم ونیانن له‌گه‌ڵ ئه‌هلی ئیسلام تا جێگیر ده‌بن، هه‌ر كات جیگیر بون ئه‌وكات چی به‌ مسوڵمانان ده‌كه‌ن، كه‌ ئه‌مه‌ به‌ درێژای مێژوو چه‌ندین جار دووباره‌ بویته‌وه‌، كه‌ من له‌م نوسینه‌ به‌خێرای هه‌ندێكی باس ده‌كه‌ین، له‌ پێناو رونكردنه‌وه‌ كاریگه‌ری شیعه‌ له‌سه‌ر نه‌هێشتنی حكومی سوننه‌و هه‌وڵه‌كانیان بۆ روخاندنی خیلافه‌تی ئیسلامی.

پێویسته‌ ئاماژه‌ به‌مه‌ بكه‌م كه‌ شیعه‌ بیروباوه‌ڕێكى پیسه‌و پاڵیان پێوه‌ ده‌نێت بۆ ئه‌م ئاراسته‌یه‌، هه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌ى كه‌ هه‌ركه‌سێكى باوەڕی به‌ ولایه‌تی شیعه‌ی دوانزه‌هه‌م نه‌بێت كافری ده‌كه‌ن، هه‌ر له‌سه‌ر ئه‌م بنه‌مایه‌شه‌ شیعه‌ هه‌مو ئه‌هلی سوننه‌یان كافركردووه‌، به‌پشت به‌ستن به‌م به‌ڵگه‌یه‌ خوێن وناموس و ماڵی خه‌ڵكیان حه‌ڵاڵ كردووه‌، به‌ڵكو به‌لایه‌وه‌ ئه‌هلی سوننه‌ پیسن، پێویسته‌ روبه‌رویان ببنه‌وه‌، له‌ پێناو كه‌م كردنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵات وسامان وێرانكردنی ده‌وڵه‌تیان وگۆڕینی به‌ ده‌وڵه‌تێكى ساسانی سه‌فه‌وی.

شێخ سه‌دوق فه‌رموده‌ناسی شیعه‌ ده‌ڵێت: هه‌ركه‌سێك ئینكاری ئیمامه‌كان بكات كافر ده‌بێت، ده‌ڵێت: لای ئێمه‌ هه‌ر كه‌سێك ئینكاری ئیمامه‌تی علی كوری ئه‌بو تاڵیب و ئیمامه‌كانی دوای ئه‌و‌ی كردبێت وه‌ك ئه‌وه‌یه‌ ئینكاری پێغه‌مبه‌رایه‌تی كردبێت، یان ئینكاری پێغه‌مبه‌رایه‌تی پێغه‌مبه‌رو ئاله‌كه‌ی كردبێت، هه‌ر كه‌سێكیش ئینكاری پێغه‌مبه‌رمان بكات یاخود پێغه‌مبه‌رێك له‌ پێغه‌مبه‌ران بكات گومان له‌ كوفری نابێت1.

له‌سه‌ره‌تای ده‌ركه‌وتنی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی ، نیشانه‌كانی خیانه‌تكردنی شیعه‌ له‌ ئه‌هلی سوننه‌ ده‌ركه‌وتن، هه‌وڵده‌ده‌ن بۆ ده‌ستبه‌سه‌رداگرتنی حوكم و ده‌سه‌ڵات، ئه‌م ده‌ركه‌وتنه‌ له‌گه‌ڵ بون به‌خه‌لیفه‌ی علی كوری ئه‌بو طالب بوو، كه‌ یه‌كسه‌ر لایه‌نگری خۆیان بۆ ڕاگه‌یاند، له‌م بروایه‌ش دابوون كه‌ ئه‌هلی سوننه‌ له‌ ئیسلام ده‌رده‌كات.2

ئه‌مه‌ به‌ڵێنی شیعه‌و خیانه‌ته‌كانیانه‌ له‌ پێشه‌وا‌كانیان، ئه‌وه‌شی كه‌ كردوویانه‌ له‌گه‌ڵ مسوڵمانان له‌ ووڵاتانی ئیسلامی زۆر گه‌وره‌تره‌، چونكه‌ ئه‌وان په‌یڕه‌وی توقیه‌ ده‌كه‌ن له‌م كاره‌یان له‌ پێناو گرتنه‌ ده‌ستی ده‌سه‌ڵات بۆئه‌وه‌ی حاكمی ووڵات متمانه‌یان پێ بكات3، هه‌میشه‌ به‌لای دوژمنانی ئیسلامه‌وه‌ن به‌تایبه‌ت نصرانیه‌كان، ئه‌مه‌ش چه‌ندین جار دووباره‌ بۆته‌وه‌ له‌ چه‌ندین قۆناغ.

ئیمامی ئیبن ته‌یمییه‌، كه‌ وه‌سفی شیعه‌ ده‌كات، ده‌ڵێت: مسوڵمانان به‌و جۆره‌ شیعه‌یان بینیوه‌ له‌ كه‌ناره‌كانی شام كاتێك مسوڵمانان له‌گه‌ڵ نصرانیه‌كان ده‌جه‌نگان شیعه‌كان به‌ئه‌ندازه‌ی توانایان یارمه‌تی نصرانیه‌كانیان ده‌دا، پێیان خۆش نه‌بوو مه‌دائین فه‌تح بكرێت، هه‌روه‌ك فه‌تحی عه‌كایان حه‌زپێ نه‌ده‌كرد، هه‌میشه‌ دژایه‌تی مسوڵمانانیان هه‌ڵده‌بژارد، تا ئه‌وكاته‌ی كه‌ هێزه‌كانی مسوڵمانان له‌ غازان تێكشكان له‌ ساڵی 599 هێزێكی شام چو بۆ ناو ئەو شاره‌ ده‌ستیان كرد به‌ وێران كاری، چه‌ندین خراپه‌كاریان بڵاوكرده‌وه، وه‌ك كوشتن تاڵانکردنی ماڵی خه‌ڵك هه‌ڵكردنی ئاڵای خاچپه‌رستی، به‌گه‌وره‌ زانینی نەصرانیه‌كان به‌سه‌ر موسڵمانه‌كان، ئه‌مه‌ كارێكه‌ زۆر ڕونه‌، كه‌ یارمه‌تی كافره‌كانیان داوه‌ بە سه‌ر مسوڵمانانه‌كان4.

یه‌كێكى تر له‌ نمونه‌ی خیانه‌ته‌كان كه‌ ئیبن كه‌سیر باسی ده‌كات، چیرۆكى كوشتنی الطواشی، كه‌ ته‌واشی جێگای متمانه‌ی خیلافه‌ی فاطمی له‌ میصر، له‌ دارالخلافه‌ی مصر نامه‌یه‌ك بۆ الفرنج ده‌نوسێت بۆ ئه‌وه‌ی چه‌ند شوێنی مصری پێ بدات، بۆ ئه‌وه‌ی جه‌یشی ئیسلامی شامی لێوه‌ ده‌رچێت، ئه‌م نامه‌یه‌ی به‌كه‌سێكى متمانه‌ پێكراو نارد، له‌رێگا گه‌یشته‌ كه‌سێك كه‌ ئه‌م حاڵه‌ته‌ی ئینكار كرد، نامه‌كه‌ی هه‌ڵگرت بۆ لای صلاح الدین الأیوبی، صلاح الدین كاتێك نامه‌كه‌ی خوێنده‌وه‌ تێگه‌یشت كاره‌كه‌ چۆنه‌، ئه‌مه‌ی شارده‌وه‌، الطواشی هه‌ستی به‌مه‌ كرد كه‌ كاره‌كه‌ی ئاشكرا بووه‌، ماوه‌یه‌كى زۆر له‌ كۆشك نه‌هاته‌ ده‌ره‌وه‌ له‌ ترسی نه‌فسی خۆی، دوای رۆژێك چو بۆ راو، صلاح الدین كه‌سێكى نارد گرتی وكوشتی كه‌لـله‌ سه‌ره‌كه‌ی بۆ هێنایه‌وه‌5.

ده‌وڵه‌تی فاطمی له‌ هه‌وڵی ده‌ست به‌سه‌رداگرتنی حكومی سوننی بوو له‌ میانه‌ی هاوكاریكردنی فه‌ره‌نجه‌كان، ئه‌مه‌ له‌گه‌ڵ صلاح الدین رویدا كاتێك كه‌ له‌ مصر حكومی ده‌كرد، چیرۆكی الطواشی یه‌كێكه‌ له‌و هه‌زاران خیانه‌ته‌ی كه‌ له‌م ده‌وڵه‌وته‌و شوێنكه‌وتوانی ئیسلام ومسوڵمانان كراوه‌.

ده‌وڵه‌تی قه‌رامته‌ش هه‌مان رێڕه‌وی ده‌وڵه‌تی فاتمی گرتبووەبه‌ر، به‌ڵكو هه‌ندێك جار زۆر مه‌ترسیدارتر، یه‌كێك له‌ چیرۆكه‌ مه‌ترسیداره‌كانیان كه‌ مێژونوسان گێراویانه‌ته‌وه‌، كه‌ كوشتنی حاجیانی ماڵی خوای گه‌وره‌و دزينی بەردە ڕەشەکەی کەعبە بوو.

له‌و باره‌یه‌وه‌ ئیبن كه‌سیر ده‌ڵێت: له‌ساڵی 312 له‌سه‌ر ده‌ستی ئه‌بو تاهیری شیعی قه‌را‌میتی دووباره‌ بویه‌وه‌، كه‌ ژماره‌یه‌كى زۆری له‌ مسوڵمانان كوشت، ئه‌م روداوه‌ ئیبن كه‌سیر باسی ده‌كات، كه‌ قه‌رامیته‌ به‌ردی كه‌عه‌بیان دزی بردیانه‌وه‌ بۆ ووڵاتی خۆیان، له‌ رۆژی ته‌رویه‌ ئه‌بو تاهیر هێرشی كرده‌ سه‌ر حاجیانی ماڵی خوای گه‌وره‌ ماڵی تاڵان كردن خوێنی حه‌ڵاڵ كردن، ده‌ستی كرد به‌كوشتنی حاجیان له‌ ناو مه‌كه‌و چوارده‌وری مزگه‌وتی حه‌رام، ته‌نانه‌ت له‌ خودی كه‌عبه‌ خه‌ڵكێكى زۆری كوشت، خۆی سه‌رپه‌رشتی كوشتنه‌كه‌ی ده‌كرد، پاشان له‌ ده‌رگای كەعبه‌ دانیشت هه‌ندێك پیاو له‌ ده‌وری كۆبوونه‌وه‌، ئینجا فه‌رمانی به‌ یه‌كێك له‌ پیاوه‌كانی كرد، به‌رده‌كه‌ی كه‌عبه‌ ده‌ربهێنێت بیبه‌ن ئه‌مه‌ بوو ئه‌م به‌رده‌ ماوه‌ی بیست دووساڵ لایان مایه‌وه‌ تا له‌ساڵی 339 گێرایانه‌وه‌6.

له‌سه‌ر ده‌ستی ئبن العلقمی گه‌وره‌ترین قه‌سابخانه‌ رویدا به‌درێژایی مێژوو، كه‌ ئیبن تەیمییه‌ ده‌ڵێت: له‌ ئیسلام هیچ قه‌سابخانه‌یه‌كی هاوشێوه‌ی ئه‌م قه‌سابخانه‌یه‌ رووی نه‌داوه‌ ، هاوشێوەی قه‌سابخانه‌كه‌ی ته‌تا‌ر بوو7، له‌م كاته‌دا وه‌زیر ئیبن علقمی شیعی ده‌ستی به‌سه‌ر ده‌وڵه‌تی عه‌باسیداگرت، یارمه‌تی ته‌تا‌ره‌كانی دا بۆ كوشتنی موسڵمانان، له‌ پێناو وێرانكردنی ده‌وڵه‌تی ئیسلامی و دروستكردنی ده‌وڵه‌تی شیعه‌. ئەو وای كرد هێزه‌كانی ته‌تار ده‌ست به‌سه‌ر ووڵات دابگرن وئاسانكاری بۆكردن و، چۆنیه‌تی لاوازی مسوڵمانانی بۆ ده‌رخستن8.

پاشان پیلانێكى بۆ دارشتن له‌گه‌ڵ مه‌لیكى ته‌تار بۆ ئه‌وه‌ی بچێته‌ جێگای خه‌لیفه‌ی عه‌باسی المعتصم، له‌راستیشدا پیلانه‌كه‌ی سه‌ری گرت، پادشای ته‌ته‌ره‌كان چوه‌ جێگای خه‌لیفه‌ی عه‌باسی و حه‌وسه‌د كه‌سی له‌ دادوه‌رو زاناو كاربه‌ده‌ستانی كوشت، دواتر ده‌ستی به‌ قه‌سابخانه‌ گه‌وره‌كه‌ كرد، كه‌ زۆرینەی خه‌ڵكی به‌غداد بوون، جگه‌ له‌ جوله‌كه‌و نصرانیه‌كان، كه‌ پارێزگاری لێیان ده‌كرد، یاخود له‌ ماڵی ئیبن العلقمی خائین بوون.

له‌م پیلانه‌ گڵاوه‌ به‌ ده‌ستی نصیرالدین الطوسی بوو، كه‌ خزمه‌تی پادشای ته‌تارو داروده‌سته‌كه‌ی ده‌كرد، ئیبن كه‌سیر ده‌ڵێت: خواجه‌نصیرالدین الطوسی، پاشان بو به‌ وه‌زیری ئیسماعیلیه‌كان، ئینجا وه‌زیری هۆلاكۆ له‌كاره‌ساتی به‌غداد له‌گه‌ڵ هۆلاكۆ بوو9.

له‌باره‌ی ژماره‌ی كوژراوه‌كان ئیبن كه‌سیر ده‌ڵێت: راجیایه‌ك هه‌یه‌ له‌باره‌ی رێژه‌ی كوژراوی موسڵمانان له‌ به‌غداد، وتراوه‌ هه‌شت سه‌د هه‌زار كه‌سبووه‌، رایه‌كى تر ده‌ڵێت: ملوێنێك‌ك وهه‌شت سه‌د هه‌زار كه‌س بوو، رایه‌كى تریش ده‌ڵێت: ملیۆنێك كه‌س بوه10. فإنا لله، وإنا إلیه راجعون، ولا حول ولا قوة إلا بالله العلی العظیم‌.

لە سه‌رده‌می ئێستادا شیعه‌ پشكی شێری هه‌یه‌ له‌ به‌هه‌ده‌ردانی ووڵاتانی ئیسلامی، وه‌ك ئه‌وه‌ی له‌ عێراق وئه‌فغانستان و سوریا ئه‌نجامی دا، له‌ بڵاوكردنه‌وه‌ی ئاژاوه‌و دوو دڵی له‌ ووڵاتانی تریش، له گه‌ڵ هه‌مو ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ ڕقیان له ‌ئیسلام وموسڵمانانه‌.

له‌ ئه‌فغانستان ده‌ستیان به‌ پیلان گێڕان كرد له‌سه‌ر سه‌ر ده‌وڵه‌تی تازه‌ دروست بوی ئه‌فغانستان، كه‌ شیعه‌ی ئه‌فغانی هه‌ڵسان به‌ پیلان گێران له‌ ولایه‌تی بامیان له‌ ناوەڕاستی ئه‌و ووڵاته‌و ده‌ستیان كرد به‌ هاوپه‌یمانی كردن له‌گه‌ڵ روس له ‌پێناو ده‌ست به ‌سه‌رداگرتنی زه‌ویه‌كانی ئه‌فغان، ده‌ستیان به‌دروستكردنی به‌ربه‌ست كرد له‌نێوان ئه‌فغانیه‌كان وئامانجه‌كانیان، له‌مه‌ش مه‌ترسیدارتر ده‌ستیان كرد به‌ جاسوسی كردن له‌سه‌ر موجاهیده‌كان له‌ پێناو به‌رژه‌وه‌ندی رووسه‌كان.

له‌ جه‌نگی ئه‌مریكا له‌گه‌ڵ ئه‌فغانستان هه‌مان رۆڵیان بینیوه‌، بەڵکو‌ یارمه‌تی ئێرانیش زیادی كرد بۆ شیعه‌ی ئه‌فغانی، كه‌ ئه‌وه‌ خیانه‌تی شیعه‌و شوێنكه‌وته‌كانیان بوو، ئه‌وه‌ بوو سه‌رئه‌نجام حوكمی طاليبانی سوننى كۆتایی هات زه‌ویه‌كانی ئه‌فغانستانیان ده‌ست به‌سه‌ردا گرته‌وه‌.

له‌ عێراق هاوپه‌یمانی شیعه‌ی ئێرانی و ئه‌مریكای صەلیبی، كه‌ عێراقیان برده‌ ئه‌و په‌ڕی بێ سه‌روبه‌ری، كە لە ئێستا شیعه‌ تێیدا باڵاده‌سته‌، له‌به‌رامبه‌ردا هه‌وڵی ته‌واو ده‌درێت بۆ ریشه‌كێشكردنی هه‌موو موسڵمانێکی سوننی.

محمد علی ابطحی جێگری سه‌رۆك وه‌زیرانی ئێرانی بۆ كاروباری یاسایی و په‌رله‌مان له‌كۆتای كۆنگره‌ی (الخلیج وتحدیات المستقبل) كه‌ بۆ لێكۆڵینه‌وه‌ی ستراتیجی ساڵانه‌ له‌ ئه‌بو زه‌بی ئه‌نجام ده‌درا، له‌ 15/4/2004 رایگه‌یاند، ووڵاته‌كه‌ی یارمه‌تی زۆری پێشكه‌ش به‌ ئه‌مریكیه‌كان كردووه‌ له‌ هه‌ردوو جه‌نگی ئه‌فغانستان وعێراق، جه‌ختیشی كرده‌وه، كه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌مریكا نه‌بوایه‌ كابوڵ وبه‌غدا به‌ ئاسانی ده‌ستی به‌سه‌ردا نه‌ده‌گیرا.

زیاتر له‌و پیلانه‌ش له‌سه‌ر ووڵاتانی ئیسلامی، بنه‌ماڵه‌ی ئه‌سه‌دی نوسه‌یری ماوه‌ی چل ساڵ له‌ سوریا به‌هه‌مو شێوه‌یه‌ك مسوڵمانان ده‌چه‌وسێننه‌وەو‌ ده‌یانكوژن، پیلان له‌گه‌ڵ خاچپه‌رستان داده‌رێژن له‌پێناو نه‌هێشتنی ئه‌هلی سوننه‌ له‌ سوریا.

كۆمه‌ڵكوژی حه‌ما له‌ ساڵی 1982 باشترین به‌ڵگه‌یه‌، كه‌ ئه‌م شاره‌ ده‌وردرا پاشان بۆردوومان كرا، كه‌ بوه‌ هۆی كوژرانی چل هه‌زار كه‌س، ئه‌مه‌ی ئه‌مرۆش به‌شار ئه‌سه‌د په‌یڕه‌وی ده‌كات هه‌مان كاره‌، كه‌ باوكی په‌یڕه‌وی ده‌كرد، له‌ ترسی ئه‌وه‌ی نه‌ك جارێكى تر سه‌رۆكایه‌تی سوریا بكه‌وێته‌ ده‌ست ئه‌هلی سوننه‌.

كۆتا شتێك كه‌ شیعه‌ ئه‌نجامیان دا، ئه‌م رۆڵه‌ پیلانگێڕیه‌یان بوو له‌ شۆرشی میسری، پاشان روداوی 30 یونیۆ، پێشتریش پیلانه‌كانی شیعه‌ گه‌یشتبوه‌ لوتكه‌ به ‌هاوكاری دەزگا هه‌واڵگریه‌كان، كه‌ ئه‌مه‌ش به‌ دانپیانانی په‌یجی شیعه‌ی میسر، كه‌ هاوكاری ته‌واویان بوه‌ بۆ ڕوخاندنی حكومه‌ته‌كه‌ی محمد مورسی، وه‌ك له‌ په‌یجه‌كه‌ نوسرابوو، كه‌ ئێمه‌ی شیعه‌ی میسر هه‌وڵمانداوه‌ بۆ لادانی محمد مورسی، هه‌وڵیش ده‌ده‌ین بۆڕێگریكردن له‌ هه‌ر هه‌وڵێك له‌ پێناو گێرانه‌وه‌ی مورسی و دارو ده‌سته‌كه‌ی.

ئه‌مه‌ی باسمان كرد مشتێك بو له‌ خه‌روارێك له‌ خیانه‌ته‌كانی كه‌ شیعه‌ پێی ‌ هه‌ڵساوه‌ له‌پێناو ره‌شكردنه‌وه‌ی سوننه‌و كۆتایی پێهێنانیان، ئه‌گه‌ر خیانه‌ته‌كانی شیعه‌ بنوسرێته‌وه‌ به‌گشتی ئه‌مه‌ پێویستی به‌ ده‌یان موجەله‌د ده‌بێت، له‌ ئێستادا هیچ ووڵاتێك له‌ شه‌رو خیانه‌ته‌كانی شیعه‌ ده‌ربازی نه‌بووه‌، خوای گه‌وره‌ش ده‌فه‌رموێت: (یرِیدُونَ لِیطْفِؤُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُون)11

_______________



(1) رسالة الاعتقادات، للشیخ الصدوق: (ص: 103). 

(2) الاحتجاج، للطبرسی: (ص:148).

(3) العالم الإسلامی فی العصر الأموی، لعبد الشافی عبد اللطیف: (ص473).

(4) منهاج السنة النبویة لابن تیمیة: (6/374،375).

(5) البدایة والنهایة، لابن كثیر: (12/257، 258).

(6) المرجع السابق: (11/160، 161).

(7) منهاج السنة، لابن تیمیة: (3/38).

(8) البدایة والنهایة، لابن كثیر: (13/202).

(9) المرجع السابق: (13/267).

(10) المرجع السابق: (13/202).

(11) سورة الصف، الآیة: (8).